İstanbul Planlama Ajansı (İPA) Rusya-Ukrayna savaşı ile tekrar gündeme gelen Montrö Sözleşmesi ve Kanal İstanbul hakkında bilgi notu yayımladı. Kanal İstanbul ısrarının; Türk Boğazları gibi ulusal güvenlik açısından kritik öneme sahip bir alanda, Türkiye’yi diplomatik bir yalnızlığa sürükleme riski oluşturduğuna vurgu yapıldı.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) bağlı İstanbul Planlama Ajansı “Türkiye’nin Ulusal Güvenliği Açısından Kanal İstanbul ve Taşıdığı Riskler” konulu bilgi notu yayımladı.
Bilgi notunda, Rusya ve Ukrayna arasında başlayan savaşın, iki devletin de Karadeniz’e kıyısı olması sebebiyle, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Türkiye’nin güvenliği açısından ne ölçüde önemli olduğunu ortaya koyduğuna dikkat çekildi.
Kanal İstanbul projesi; Boğaz rejimini belirleyen Montrö Boğazlar Sözleşmesinin geleceğine ilişkin siyasi, hukuki ve askeri riskleri beraberinde gündeme getirecek bir girişim olarak nitelendi.
Projenin Karadeniz’deki siyasi dengeleri etkileme ihtimalinden dolayı Türkiye’nin elde ettiği siyasi ve hukuki kazanımlarının sürekliliğini etkileyerek güç dengelerinin radikal bir şekilde etkilenmesine, istikrarsızlığa ve diplomatik gerilime sebebiyet verebileceğini kaydedildi.
“ÖZEL YETKİ TARTIŞMAYA AÇILIR”
Bilgi notunda “Karadeniz’e kıyısı bulunan ülkelerin gemileri halihazırda Montrö Sözleşmesi’nin tanıdığı hakla İstanbul Boğazı’ndan bedel ödemeden ve serbestçe geçiş yapabilmektedir. Gemilerin boğaz yerine kanala yönlendirilmesi, sözleşmenin Türkiye’ye tanıdığı özel yetkileri de tartışmaya açılacaktır. Tamamlandığı takdirde Kanal İstanbul’un Türkiye’ye gelir getiren bir proje haline dönüşmesi için yabancı gemilerin Boğazlardan geçişini sınırlandıracak yaptırımlara ihtiyaç duyulacaktır. Bu yaptırımların hayata geçmesi, Montrö’ye taraf devletlerin sözleşmede tadilat yapılması yönünde kritik bir çoğunluk elde etmelerinin yolunu açacaktır” denildi.
“DİPLOMATİK YALNIZLIK RİSKİ”
Bilgi notunda “Kanal İstanbul ısrarı Türk Boğazları gibi ulusal güvenliğimiz açısından kritik öneme sahip bir alanda, Türkiye’yi diplomatik bir yalnızlığa sürükleme riski oluşturmaktadır” değerlendirilmesinde bulunuldu.
Montrö’nün sonlandırılmasının; Türkiye’nin boğazlardaki söz hakkının ortadan kalkması ve transit geçiş rejiminin ortaya çıkması anlamına geleceği ifade edilerek “Uluslararası boğazlar için de geçerli olan transit geçiş rejimi kıyı devletlerine hiçbir yetki tanımamaktadır.
Böyle bir durumda savaş gemilerinin ve denizaltıların boğazdan geçiş hakkı doğacak, Türkiye savaş durumlarında bile boğazları kapatma yetkisini kaybedecektir” uyarısı yapıldı.
Kanal İstanbul Projesi’nin Montrö Sözleşmesi’ni sona erdirecek önemli riskler barındırması nedeniyle Türkiye’nin güvenliği açısından son derece ciddi bir handikap oluşturduğuna dikkat çekildi.
ORTAYLI: DESTEK ASKERİ AMAÇLI OLABİLİR
Bilgi notunda uzmanların değerlendirmelerine de yer verildi.
Prof. Dr. İlber Ortaylı, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Türkiye için olabilecek en iyi boğaz statüsü olduğunu ifade etti.
Ortaylı, bu nedenle Kanal İstanbul’un bu sözleşmeyi nasıl etkileyeceği meselesine dikkat etmek gerektiğini dile getirdi.
ABD’nin Kanal İstanbul’u destekleme motivasyonunun Rusya’yı çevreleme amacından kaynaklanabileceğinin göz önünde bulundurulması ve Amerikalar ile okyanus ötesi milletlerin, proje yapılacaksa bile buna dahil edilmemesi gerektiğini söyledi.
Prof. Dr. İlber Ortaylı, Montrö Sözleşmesi ile boğazlardan bedel ödemeden geçen Karadeniz’e kıyıdaş devletlerin kanalı kullanmak istemeyeceğini, Batı ittifakının kanalın inşasını desteklemesinin askeri amaçları olabileceğini, ancak sözleşme halen yürürlükteyken bu arayışın da çözüm getirebileceğinin kuşkulu olduğunu ifade etti.